Κεφάλαιο από το βιβλίο Μιλήστε με έναν ειδικό, των Γ. Ευσταθίου, Φ. Λέκκα, Χ. Βαρβέρη, & Ε. Κονσουλίδου.
Ο όρος ιδεοληψία ή έμμονη ιδέα περιγράφει ιδέες, σκέψεις ή εικόνες με παρεισφρητικό και επαναλαμβανόμενο χαρακτήρα που αν και, συνήθως, στερούνται βάσης, το άτομο εμμένει σε αυτές παρά τις ενδείξεις περί του σφάλματός τους. Οι παρεισφρητικές αυτές σκέψεις, τις οποίες το άτομο δυσκολεύεται να διαχειριστεί, προκαλούν έντονο άγχος και φόβο. Αυτό συμβαίνει διότι θεωρεί ότι η ίδια η ύπαρξη των σκέψεων:
- έχει κάποιου είδους αρνητική σημασία για το ίδιο, ή
- υποδηλώνει ότι θα υπάρξει κάποια αρνητική έκβαση.
Το άτομο αναγνωρίζει ότι οι σκέψεις αυτές είναι έξω από τον συνειδητό έλεγχό του και αντιλαμβάνεται το περιεχόμενό τους ως απειλητικό και συνήθως ως ξένο. Ωστόσο, όταν υπάρχει αυτή η επίγνωση δεν είναι ικανή προκειμένου να τις ελέγξει. Και τούτο συμβαίνει διότι οι έμμονες σκέψεις γίνονται μέρος ενός φαύλου κύκλου, προκαλώντας έντονο άγχος και στη συνέχεια την αντίδραση του ατόμου στο άγχος αυτό, που, με τη σειρά του, ενδυναμώνει την έμμονη σκέψη. Συγκεκριμένα, όσο περισσότερη σημασία δίνεται στην έμμονη σκέψη τόσο μεγαλύτερο άγχος προκαλείται, και όσο μεγαλύτερο το άγχος τόσο μεγαλύτερη η βεβαιότητα ότι η σκέψη μπορεί και να είναι αληθής και πιθανό να συμβεί.
Το περιεχόμενο των έμμονων σκέψεων είναι συνήθως βίαιο («Φοβάμαι ότι θα αυτοκτονήσω», «Είμαι ικανή να σκοτώσω»), σεξουαλικό («Έχω την επίμονη σκέψη ότι είμαι ομοφυλόφιλος») ή περιγράφει κάποιο φόβο του ατόμου («Θα μολυνθώ από μικρόβια», «Θα τιμωρηθώ από τον Θεό για τις βλάσφημες σκέψεις που κάνω»). Το άτομο σκέφτεται επίμονα ότι μπορεί να διαπράξει το περιεχόμενο της σκέψης, νιώθει φόβο, αλλά και ντροπή για τα πράγματα που σκέφτεται («…σκέφτομαι ότι στην ουσία δεν έχω κανέναν έλεγχο και ότι μπορεί να φερθώ παρορμητικά…»). Ταυτόχρονα, αναρωτιέται αν το γεγονός ότι σκέφτεται έτσι σημαίνει πως επιθυμεί ή επιδιώκει να συμβεί κάτι ανάλογο στην πραγματικότητα. Εξισώνει, δηλαδή, τη σκέψη με την πράξη («Επειδή μου πέρασε από το μυαλό ότι είμαι επικίνδυνος, σημαίνει ότι είμαι»). Ακριβώς λόγω του άγχους που βιώνει, δεν λαμβάνει υπόψη δεδομένα της πραγματικότητας που υποστηρίζουν το αντίθετο. Σε άλλες περιπτώσεις θεωρεί ότι το να κάνει τέτοιου είδους απαράδεκτες σκέψεις σημαίνει κάτι για το ίδιο ως άνθρωπο.
Για να διαχειριστεί το άγχος που του προξενεί το περιεχόμενο των σκέψεών του, καταφεύγει σε συμπεριφορές ασφάλειας και αποφυγές. Πιο συγκεκριμένα, οι παρεισφρητικές και παράλογες σκέψεις το οδηγούν σε συμπεριφορές (ορατές ή νοητικές) με σκοπό να τις εξουδετερώσει. Για παράδειγμα, επειδή φοβάται μήπως μπει κάποιος στο σπίτι, όλο το βράδυ ελέγχει μία την πόρτα, μία τα παράθυρα, και μία τον φωταγωγό. Όμως, παρότι αυτές οι συμπεριφορές βραχυπρόθεσμα μειώνουν το άγχος, μακροπρόθεσμα συντείνουν στη διατήρηση του προβλήματος (ακριβώς γιατί προσπαθεί με λογικές συμπεριφορές να αντιμετωπίσει το άγχος που προέρχεται από παράλογες ιδέες), οδηγώντας σε αδιέξοδο: παράλογη ιδέα, άγχος, συμπεριφορά μείωσης του άγχους, προσωρινή μείωση του άγχους, επανεμφάνιση της παράλογης ιδέας, νέα συμπεριφορά μείωσης του άγχους κ.ο.κ.
Κατά κανόνα, το άτομο δεν τολμά να αντισταθεί στην επανάληψη συμπεριφορών που αποσκοπούν στη μείωση του άγχους που προκαλείται από τις παράλογες παρεισφρητικές σκέψεις του, από τις οποίες οι κυριότερες είναι:
Σκέψεις ελέγχου: Η ανάγκη για τσεκάρισμα και για έλεγχο είναι μία καταναγκαστική συμπεριφορά, η οποία εμφανίζεται ως απάντηση στην ιδεοληψία ότι το άτομο κινδυνεύει και προσπαθεί να αποτρέψει κάποιου είδους βλάβη ή κίνδυνο. Για παράδειγμα, από διαρροή (π.χ. πετρελαίου), φωτιά, αναμμένη ηλεκτρική συσκευή, ξεκλείδωτη πόρτα ή παράθυρο κ.ο.κ. Το επαναλαμβανόμενο τσεκάρισμα μπορεί να γίνει πολλές φορές, μερικές φορές ακόμη και εκατοντάδες. Ως αποτέλεσμα, μπορεί να προκληθεί σοβαρή δυσλειτουργία στην καθημερινότητα του ατόμου.
Σκέψεις θησαυρισμού: Πρόκειται για την ιδεοληψία η οποία οδηγεί το άτομο να συσσωρεύει αντικείμενα, αδυνατώντας να πετάξει τα άχρηστα, τα χρησιμοποιημένα ή και τα κατεστραμμένα. Σε κάποιες περιπτώσεις, αυτή η κατάσταση φθάνει στο σημείο να κατακλύζεται το σπίτι, η αποθήκη ή ο κήπος από κάθε λογής «σκουπίδια».
Σκέψεις τάξης και συμμετρίας: Πρόκειται για την ανάγκη του ατόμου να είναι όλα τακτοποιημένα και συμμετρικά τοποθετημένα στον χώρο του (για παράδειγμα, οι κονσέρβες και τα διάφορα είδη διατροφής τακτοποιούνται στο ντουλάπι με την ίδια φορά, τα ρούχα στην ντουλάπα κατά χρώματα ή είδος, τα κάδρα και οι φωτογραφίες στην ευθεία, τα βιβλία στη βιβλιοθήκη στοιχισμένα και σε τέλεια σειρά κ.λπ.), έτσι ώστε να αποφύγει τη δυσάρεστη αίσθηση που του προκαλείται όταν δεν είναι όλα «εντάξει» και όπως τα θέλει.
Σκέψεις θρησκευτικού περιεχομένου/Ηθικής: Το άτομο με αυτού του είδους τις σκέψεις φοβάται ότι κάποια αμαρτία που έχει κάνει δεν θα συγχωρεθεί από τον Θεό και ότι θα καταλήξει στην κόλαση, ότι ενώ βρίσκεται στην εκκλησία μπορεί να αισθανθεί την παρόρμηση να ξεστομίσει κάποια βρισιά, ή να κάνει κάποια άσεμνη χειρονομία, έχει επαναλαμβανόμενες βλάσφημες σκέψεις, νιώθει την παρόρμηση να επαναλαμβάνει μία προσευχή, ή να αγγίζει διαρκώς κάποιο αντικείμενο θρησκευτικής λατρείας, ή ότι παραβιάζει με τον τρόπο της ζωής του τους θρησκευτικούς νόμους.
Σκέψεις σεξουαλικού περιεχομένου: Πρόκειται για ένα είδος παρεισφρητικών και έμμονων σκέψεων που το περιεχόμενό τους περιστρέφεται γύρω από την αμφισβήτηση του σεξουαλικού προσανατολισμού του ατόμου, την αίσθησή του ότι έλκεται σεξουαλικά από άτομα του ίδιου φύλου, την ακαταλληλότητα των σεξουαλικών του επιθυμιών (π.χ. έλξη προς παιδιά ή μέλη της οικογένειας), ή τη σύνδεση σεξουαλικών σκέψεων με θρησκευτικού τύπου σκέψεις.
Σκέψεις μικροβιο-φοβικές: Η υπερβολική και τελετουργική καθαριότητα είναι μία καταναγκαστική συμπεριφορά που αναπτύσσεται ως απάντηση στον ιδεοληπτικό φόβο ότι το άτομο έχει μολυνθεί από κάποιο μικρόβιο ή ιό και ότι, τελικά, θα προκαλέσει τον θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου, ή και του ίδιου. Έτσι, μπορεί να αποφεύγει τις χειραψίες, να ακουμπά πόμολα, να χρησιμοποιεί δημόσιες τουαλέτες κ.λπ. Επιπλέον, οι αποφυγές αυτές συνοδεύονται από επίμονο επαναλαμβανόμενο πλύσιμο των χεριών ή του σώματος, σύμφωνα με ένα τελετουργικό μέχρις ότου νιώσει καθαρό.
Σκέψεις επιθετικότητας/πρόκληση βλάβης: Πρόκειται για παρεισφρητικές σκέψεις των οποίων το περιεχόμενο αφορά στον φόβο του ατόμου ότι είναι επικίνδυνο να διαπράξει επιθετικές πράξεις εναντίον ατόμων που αγαπά, παιδιών, άλλων ανθρώπων, ή και στο ίδιο, θεωρώντας ότι είναι ένας πολύ κακός άνθρωπος, ο οποίος αφού κάνει τέτοιου είδους σκέψεις, είναι πράγματι επικίνδυνος για τους άλλους και τον εαυτό του. Στο πλαίσιο των ίδιων δυσκολιών εντάσσονται και διάφοροι ιδεομηρυκασμοί. Συγκεκριμένα, το άτομο δεν μπορεί να ελέγξει μία αλληλουχία σκέψεων σχετικά με κάποιο θέμα ή ερώτημα που στην πραγματικότητα δεν έχει κάποιο σκοπό. Πολλοί νοητικοί μηρυκασμοί επικεντρώνονται σε θρησκευτικού, φιλοσοφικού ή παραψυχολογικού τύπου θέματα, όπως η φύση της ηθικής, αν όλοι οι άνθρωποι είναι καλοί, τι γίνεται μετά τον θάνατο κ.ο.κ. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι μηρυκασμοί αυτοί δεν οδηγούν σε κάποια λύση ή σε κάποιο ικανοποιητικό συμπέρασμα και το άτομο πέρα από τον χρόνο που χάνει στην ανάλυσή τους, καταλήγει προβληματισμένο και ακόμη περισσότερο βυθισμένο σε αυτούς.
Συμπερασματικά, το άτομο που ταλαιπωρείται από έμμονες σκέψεις:
- νιώθει υψηλού βαθμού ευθύνη για το περιεχόμενό τους,
- αποδίδει υπερβολική σημασία στο γεγονός ότι κάνει τέτοιου είδους σκέψεις,
- μεγεθύνει τον κίνδυνο και την πιθανότητα να συμβεί κάτι κακό ως αποτέλεσμα αυτών,
- υποτιμά το γεγονός ότι ποτέ μέχρι στιγμής δεν έχει δράσει υπό την επήρεια αυτών των σκέψεων.
Όπως είναι ευνόητο, λόγω της έντονης δυσφορίας και του άγχους που βιώνει εξαιτίας των παράλογων παρεισφρητικών σκέψεων, επηρεάζονται τόσο η λειτουργικότητα και η καθημερινότητά του όσο και οι διαπροσωπικές σχέσεις του.
Αντιπροσωπευτικά μηνύματα
Παρακαλώ, θα ήθελα να μου απαντήσετε σε μία ερώτηση. Πώς συνδέεται η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή με την εγκληματικότητα; Έχω πάρα πολύ άσχημες σκέψεις (ότι σκοτώνω τους γονείς μου ή τους φίλους μου). Αμφιβάλλω πλέον αν τους αγαπάω. Κάνω θεραπεία εδώ και 4 χρόνια με παρακολούθηση ψυχιάτρου και με φάρμακα, αλλά το πρόβλημα μία με αφήνει και μία με πιάνει. Δεν πρόκειται να φύγει ποτέ, έτσι δεν είναι;
Εδώ και 5 μήνες ήμουν τέλεια, αλλά έχει μία εβδομάδα που ξανάρχισαν όλα και έτσι επανήλθα στα χάπια. Νιώθω αδύναμη να αντιμετωπίσω το πρόβλημα παρόλο που ταλαιπωρούμαι με αυτό 4 χρόνια και υποτίθεται ότι ξέρω τι είναι. Κάθε φορά η έντασή του μου φαίνεται ίδια και αναγκαστικά γυρνάω στα χάπια. Έχω αποτύχει; Τι φταίει και δεν περνάει; Τι κάνω λάθος; Κουράστηκα τόσο πολύ να είμαι έτσι. Ζηλεύω όλους τους συμφοιτητές μου και νιώθω αδικημένη από τη ζωή που μόνο εγώ είμαι έτσι, ενώ όλοι οι υπόλοιποι είναι ξένοιαστοι. Είμαι τόσο απελπισμένη…
Γεια σας. Κατ’ αρχάς, συγχαρητήρια για τη στήριξη και την καθοδήγηση που προσφέρετε! Έχοντας ελάχιστες γνώσεις ψυχολογίας, νομίζω πως πάσχω από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Είναι τρεις εβδομάδες τώρα που σκέφτομαι πως πέφτω από το μπαλκόνι. Δεν με ρίχνει κάποιος. Απλά πέφτω, μόνη μου. Μου έρχονται συνέχεια τέτοιες ιδέες. Αισθάνομαι πως δεν μπορώ να ξεφύγω! Στο διάστημα των εβδομάδων αυτών είχα και σκέψεις πως βλάπτω αγαπημένα μου πρόσωπα, αλλά κράτησαν για μια-δυο ημέρες και πέρασαν από μόνες τους – ευτυχώς! Ταυτόχρονα, έχω και υπαρξιακές αναζητήσεις… Με απασχολούν ερωτήματα, όπως: “Γιατί ερχόμαστε στον κόσμο;”, “Τι νόημα έχει η ζωή;”, “Είναι όλα μάταια, αφού στο τέλος θα πεθάνουμε”, “Τι γίνεται μετά θάνατον;” κ.λπ. Πηγαίνω στη σχολή μου, αλλά δεν μπορώ να παρακολουθήσω το μάθημα. Δεν μπορώ να συγκεντρωθώ, να συμμετέχω, να κρατήσω πλήρεις σημειώσεις. Έχω απελπιστεί… Δεν ήμουν έτσι! Ποτέ δεν μου είχε συμβεί στο παρελθόν κάτι τέτοιο… Θα ήθελα να σας ρωτήσω τα εξής: Πάσχω όντως από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή ή είναι κάτι άλλο; Φοβάμαι μήπως τρελαθώ! Επίσης, γίνεται να θεραπευθεί αυτό που έχω μόνο με ψυχοθεραπεία, χωρίς φάρμακα; Θέλω να αποφύγω τη φαρμακευτική αγωγή, αν αυτό είναι δυνατόν. Τέλος, διάβασα στο site σας ορισμένα posts στα οποία κάποια άτομα αναφέρουν πως πάσχουν πολύ καιρό από τη διαταραχή αυτή. Δεν γίνεται, δηλαδή, να περάσει από μόνη της, ή έστω να θεραπευθεί πλήρως με ψυχοθεραπεία; Θα είμαι έτσι για πολύ καιρό ακόμα;
Γεια σας. Το μήνυμα που ακολουθεί είναι αρκετά εκτενές, πρώτον, γιατί ένιωθα πως έπρεπε να τα “βγάλω” και, δεύτερον, για να έχετε πλήρη γνώση της περίπτωσής μου. Για αρκετό καιρό δεν μιλούσα γιατί φοβόμουν πως οι σκέψεις μου μπορεί να μεταδοθούν σε άλλον αν τις σκεφτεί και εκείνος. Είμαι φοιτητής 21 ετών. Το πρόβλημα που αντιμετωπίζω τον τελευταίο 1 μήνα με έχει ΚΥΡΙΟΛΕΚΤΙΚΑ ΔΙΑΛΥΣΕΙ. Όπως θα διαπιστώσετε και από τα γραφόμενά μου παρακάτω, πάσχω από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Εξερευνώντας τον δικτυακό τόπο σας, διαπίστωσα ότι υπάρχουν και όμοια περιστατικά πιο βαριάς μορφής. Αυτό δεν με ανακουφίζει (αν με ανακούφιζε, το λιγότερο που θα μπορούσα να το χαρακτηρίσω θα ήταν εγωιστικό, δεν νομίζετε;), αντιθέτως με θλίβει που πολλά νέα παιδιά βασανίζονται τόσο άδικα.
Από μικρός ήμουν υπερβολικά θα έλεγα ευγενικός, ηθικός, λεπτός στους τρόπους μου, συγκρατημένος, το “καλό” παιδί λόγω ανατροφής και βιωμάτων, δυναμικά αντρικά πρότυπα δεν είχα. Ποτέ δεν είπα σε κοπέλα ότι μου αρέσει, ποτέ δεν πήγα σε μπαρ, ούτε καν καφέ, ποτέ δεν έζησα την εφηβεία που έπρεπε, αν και το ήθελα, όχι πάντα όμως. Ζούσα με τους δικούς μου ηθικούς κανόνες. Παλαιότερα στο λύκειο έπασχα πολύ συχνά από καταθλίψεις, αγοραφοβία κ.ά. Είχα λίγους φίλους με τους οποίους ήμουν πολύ διστακτικός και ένιωθα μειονεκτικά. Άλλα παιδιά με κορόιδευαν. Στη σχολή που πέρασα σε νησί, έκανα παρέα με μαζεμένα παιδιά από επαρχία.
Γενικά είμαι αγχώδης τύπος. Στην εξεταστική που μας πέρασε στην οποία είχα πολύ άγχος λόγω χρωστούμενων μαθημάτων, ενώ διάβαζα στο γραφείο μου, μου ήρθε η εικόνα της Παναγίας μπροστά μου και μετά από λίγο σκέφτηκα μία πολύ άσχημη βρισιά. Αμέσως αναφώνησα “Θεέ μου, τι είπα!”. Όσο πάλευα να το ξεχάσω, τόσο αυτό με στοίχειωνε. Για λίγες ημέρες ήμουν με αυτή τη σκέψη, έδινα και μαθήματα παράλληλα. Στο άγχος τους προστέθηκε και το άγχος της καταπολέμησης των σκέψεων. Αργότερα, στη σκέψη προστέθηκε και σεξουαλικό περιεχόμενο για τους Αγίους μας. Όσο πιο βρόμικος ένιωθα, τόσο αυτό γινόταν εντονότερο. Κοιμόμουν και ξυπνούσα με αυτές τις ιδέες για 2 εβδομάδες. Εξομολογήθηκα. Περίμενα ένα θαύμα για να γλιτώσω. Τότε ήρθε η κοπέλα μου και μείναμε για λίγες ημέρες μαζί. Την έχω γνωρίσει στο νησί, πήρε πτυχίο φέτος, μένουμε στα αντίθετα άκρα της Ελλάδας και βρισκόμαστε πολύ δύσκολα. Είναι και εκείνη πολύ ηθική και θεοσεβούμενη. Αγαπιόμαστε πραγματικά. Το βράδυ που έφυγε, λέω “πάει η κοπέλα μου”, και με το “πάει η κοπέλα μου”, ο νους μου πήγε στον θάνατό της. Τρελάθηκα. Στο κρεβάτι χτυπιόμουν σαν το ψάρι, έκλαιγα, φώναζα, μου είχε κολλήσει ο θάνατός της. Το επόμενο βράδυ κανόνισα να έλθω με αεροπλάνο σπίτι μου. Οι σκέψεις μου εξελίχθηκαν. Το μυαλό μου κολλούσε σε ασήμαντα, καθημερινά πράγματα. Καθόμουν και σκεφτόμουν για πολλή ώρα: το πορτοκάλι που καθάρισα, το παπούτσι που έδεσα, το πιρούνι, το μαχαίρι, τη βρύση, ό,τι άλλο μπορείτε να φανταστείτε συν τις ενοχές για τα Θεία. Έφθασα σε σημείο να σκέφτομαι 6-7 πράγματα μαζί για ώρα. Το μυαλό μου έγινε κυριολεκτικά αλοιφή για 2 μερόνυχτα. Μέχρι τώρα θυμάμαι καμιά φορά το νερό που είχε πιει η κοπέλα μου και εγώ πέταξα το μπουκαλάκι και ένιωθα ενοχές. Το σκεφτόμουν για ώρες.
Εδώ και 2 εβδομάδες που είμαι σπίτι μου, έχω επισκεφτεί ψυχολόγο, ψυχίατρο και πνευματικό. Ο δεύτερος μου έδωσε ένα αγχολυτικό. Ο πρώτος και ο δεύτερος καταλήγουν στο ότι έχω πολύ άγχος και πως πρέπει να χαλαρώσω το τόσο αυστηρό πλαίσιο ζωής που έχω υιοθετήσει. Αυτοτιμωρούμαι, δηλαδή, αν ξεπεράσω το πλαίσιο με έμμονες ιδέες/καταναγκαστικές σκέψεις. Οι ενοχές για τα Θεία θα φύγουν αν ενστερνιστώ ότι αντιπροσωπεύουν άλλα πρόσωπα και κρυφές επιθυμίες. Δηλαδή, αντί να βρίσω τον Α, βρίζω τον Θεό, και αντί να κάνω έρωτα με την κοπέλα μου που το έχουμε 99% απαγορεύσει, φαντάζομαι… θου κύριε… Πρόκειται, δηλαδή, για ένα καταπιεσμένο “θέλω” που αγωνιά να ελευθερωθεί… Λίγα τα θετικά αποτελέσματα. Φοβάμαι πως θα χάσω την ηθική ζωή μου. Οι δικοί μου μου στάθηκαν πολύ. Λένε πως είναι ώρα να ξεδώσω σαν άντρας. Όσο αντιστέκομαι, τόσο χειρότερα είναι.
Η κατάστασή μου οφείλεται και στο ότι οι φίλοι μου και εδώ και στο νησί με παράτησαν. Η παρέα των συμφοιτητών μου είναι από το νησί, το έχουν δει πολύ τοπικιστικά, και έχουν κάνει ένα κλειστό κλαμπ. Όσο και αν προσπάθησα να κολλήσω με τα μαζεμένα αυτά παιδιά, αυτοί το βιολί τους. Να είναι μεταξύ τους. Και με τους εδώ, πάνω κάτω τα ίδια. Είμαι μόνος, απελπισμένος, κουρασμένος. Αν δεν ήταν και η κοπέλα μου δεν ξέρω… Οι έμμονες αυτές ιδέες παντός τύπου συνεχίζουν να με βασανίζουν, λιγότερο όμως από πριν. Αρρωστημένες σκέψεις για τα Θεία και μη, θάνατοι συγγενικών και μη προσώπων, καθημερινά πράγματα, αβεβαιότητες, π.χ. έλεγχος θερμοσίφωνα 5 φορές (!), ακόμη και ομοφυλοφιλία! Επίμονες σκέψεις που κατακάθονται στο μυαλό μου και δεν με αφήνουν να ζήσω τη ζωή μου ήρεμα. Έχω πραγματικά κουραστεί. Για κάποιες ημέρες σκεφτόμουν σοβαρά την αυτοκτονία. ΔΕΝ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΖΩ ΑΛΛΟ ΜΕ ΕΜΜΟΝΕΣ ΙΔΕΕΣ. Και στο παρελθόν είχα κατά διαστήματα έμμονες ιδέες αλλά έφευγαν σε 1-2 ημέρες. Μήπως πρέπει να πάρω πιο σοβαρά φάρμακα; Παρακαλώ πολύ γράψτε και τη δική σας συμβουλή γι’ αυτή την κλονισμένη πτυχή της ζωής μου, που πολύ φοβάμαι πως θα είναι ο νέος τρόπος σκέψης μου εφ’ όρου ζωής…
Γεια σας. Το γεγονός ότι σας γράφω δείχνει κατ’ αρχάς ότι σας εμπιστεύομαι και εκτιμώ τη δουλειά σας. Βρίσκομαι σε μία θέση πολύ δύσκολη. Θα προσπαθήσω να είμαι σύντομος: Από μικρός είχα μία έντονη σχέση με τη θρησκεία. Προσπαθούσα, μάλιστα, στην εφηβική μου ηλικία να ζω μία ζωή τελείως “αγνή”, ιδιαίτερα από σεξουαλικές ορμές. Αυτό ήταν πολύ επώδυνο και τότε για πρώτη φορά άρχισα να έχω σκέψεις οι οποίες έρχονταν ξαφνικά, ιδιαίτερα σε στιγμές προσευχής, και με βασάνιζαν, γιατί ενέπλεκαν το σεξουαλικό στοιχείο με τη θρησκευτική μου τάση (συγγνώμη, εδώ δεν μπορώ να γίνω πιο συγκεκριμένος).
Όταν έγινα φοιτητής, η στάση μου άλλαξε, ένιωσα την ανάγκη ενός συντρόφου στη ζωή μου και ήμουν πολύ τυχερός, αφού συνδέθηκα με μία κοπέλα που πραγματικά με έκανε ευτυχισμένο. Άρχισα όμως να νιώθω φοβερές ενοχές για τη σεξουαλική πλευρά της σχέσης μου, πράγμα που είπα στην κοπέλα μου. Αυτή μου στάθηκε πάντα και σιγά σιγά το αντιπαρήλθα. Ύπουλα όμως εμφανίστηκαν ξανά έμμονες σκέψεις, στις οποίες έμπλεκα σε έναν παράλογο συνειρμό τη φίλη μου, την εκκλησία, το σεξ κ.λπ. Με τον καιρό αυτό χειροτέρευε κι ένιωθα να ακρωτηριάζω τον εαυτό μου και τη σχέση μας. Οι σκέψεις ήταν πάντα παρούσες, άλλοτε ελάχιστα, άλλες φορές όμως πολύ έντονα. Έτρεμα αναλογιζόμενος τι άλλη σκέψη θα έκανα. Και όσο πιο πολύ φοβόμουν, τόσο χειρότερο γινόταν. Πρόσφατα συμφώνησα με τη φίλη μου ότι η κατάσταση δεν πάει άλλο και μετά από σχέση μερικών ετών χωρίσαμε. Ξέρω ότι και αυτή πόνεσε αρκετά, αλλά εμένα με διέλυσε το γεγονός (και με διαλύει). Έχω καλούς φίλους, αλλά με την κοπέλα μου ήμασταν κάτι παραπάνω από φίλοι και η απουσία της με συντρίβει.
Νιώθω ότι είμαι ανίκανος να κάνω κάτι για το πρόβλημά μου, ότι χάλασα ό,τι καλύτερο είχα στη ζωή μου και ότι και αν ακόμη ξεπεράσω τον πόνο του χωρισμού μου και συνδεθώ με κάποια άλλη κοπέλα, το πρόβλημα θα είναι παρόν και το αποτέλεσμα το ίδιο. Δεν ξέρω τι να κάνω, είμαι δυστυχισμένος και δεν βλέπω διέξοδο. Αν έχετε κάποια συμβουλή να μου δώσετε, θα την εκτιμήσω πολύ. Σας ευχαριστώ που με ακούσατε.
Γεια σας. Εδώ και χρόνια ταλαιπωρούμαι από διάφορες εκδηλώσεις άγχους, τελευταία όμως οι έμμονες ιδέες κάνουν βασανιστική την καθημερινότητά μου. Έχω μία ισχυρή εμμονή που νιώθω πως με φέρνει στα όριά μου: διαρκώς σκέφτομαι τον τρόπο που… οι σκέψεις μετατρέπονται σε λέξεις. Προσπαθώ να το εξηγήσω όσο το δυνατόν καλύτερα γιατί είναι μία αρκετά περίπλοκη ιδεοληψία. Ο “μηχανισμός” της ομιλίας αλλά και οι ίδιες οι λέξεις και η σημασία τους, όπως και ο τρόπος με τον οποίο κατέληξαν να προφέρονται με κυνηγούν μέρα-νύχτα. Η αίσθηση ότι θα τρελαθώ ή –ακόμη χειρότερα– ότι όλες αυτές οι σκέψεις είναι απόδειξη πως έχω ήδη τρελαθεί με έχει εξαντλήσει. Φοβάμαι πως θα χάσω τον έλεγχο, θα αρχίσω να μιλάω ασυνάρτητα, να μην ξέρω πού βρίσκομαι και με ποιους και ίσως κάνω κακό στους ανθρώπους που αγαπάω. Ξυπνάω στη μέση της νύχτας δίπλα στο σύντροφό μου και τη στιγμή που τον κοιτάζω να κοιμάται γαλήνιος σκέφτομαι πως ίσως κινδυνεύει, ίσως τρελαθώ και τον σκοτώσω στον ύπνο του, ή κάτι παρόμοιο. Ως τώρα μπορεί οι σκέψεις μου να μην με έχουν οδηγήσει να σκοτώσω κανέναν, ωστόσο έχουν σίγουρα σκοτώσει κάθε ίχνος καλής διάθεσης και αισιοδοξίας για το μέλλον. Κάνω ψυχοθεραπεία και αρχίζω να αναρωτιέμαι αν η φαρμακευτική αγωγή είναι κάτι που πλέον δεν μπορώ να αποφύγω. Ήθελα να ρωτήσω και τη δική σας γνώμη για τον συνδυασμό ψυχοθεραπείας με φαρμακοθεραπεία, καθώς επίσης αν όλος αυτός ο πανικός μέσα στο μυαλό μου είναι κάτι που όντως οφείλεται στο άγχος μου, ή κάνω φρικτό λάθος που επαναπαύομαι και δεν κλείνομαι από μόνη μου σε κάποιο ψυχιατρείο…
Συνήθεις ερωτήσεις και απαντήσεις
Τι είναι οι ιδεοληψίες και οι καταναγκασμοί;
Ιδεοληψία ονομάζουμε την εμφάνιση επαναλαμβανόμενων και επίμονων σκέψεων, παρορμήσεων ή εικόνων που απασχολούν έντονα το άτομο, παρόλο που μπορεί να τις θεωρεί παράλογες. Παραδείγματα ιδεοληψιών είναι ο φόβος μόλυνσης ή η επίμονη ιδέα εκτέλεσης φόνου. Οι σκέψεις αυτές συνήθως δεν έχουν λογική βάση και γι’ αυτό συχνά προκαλούν αμηχανία και ντροπή.
Το περιεχόμενο των ιδεοληψιών δεν έχει κάποιο ιδιαίτερο συμβολικό νόημα, αλλά εξαρτάται από τους φόβους και τα άγχη του καθενός μας, π.χ. μία μητέρα μπορεί να φοβάται ότι θα σκοτώσει τα παιδιά της. Άλλοι άνθρωποι βασανίζονται από σκέψεις για σεξουαλικές συμπεριφορές που τους προκαλούν αποστροφή, ή σκέψεις που έρχονται σε αντίθεση με τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις. Επιπλέον, το περιεχόμενο των σκέψεων αυτών δεν αποτελεί κριτήριο βαρύτητας της διαταραχής.
Ωστόσο, υπάρχει μεγάλη απόσταση μεταξύ των σκέψεων και της συμπεριφοράς. Οι άνθρωποι επεξεργάζονται πολλές ιδέες στο μυαλό τους, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι πρόκειται να κάνουν πράξη όλες αυτές τις σκέψεις. Το πρόβλημα έγκειται στο γεγονός ότι επειδή ακριβώς οι ιδεοληψίες είναι συχνά «απαράδεκτες», το άτομο νιώθει άγχος γι’ αυτές και προσπαθεί να τις διώξει από το μυαλό του. Αυτό δυστυχώς δεν είναι εφικτό καθώς ο εγκέφαλός μας δεν μπορεί να επεξεργαστεί τέτοιου είδους αρνητικές εντολές (για να πειστείτε, δοκιμάστε να ΜΗ σκεφτείτε μία άσπρη αρκούδα αυτή τη στιγμή). Εφόσον, λοιπόν, οι άνθρωποι δεν μπορούν να διώξουν αυτές τις αρνητικές σκέψεις με τη δύναμη της θέλησής τους, πολλές φορές ανακαλύπτουν κάποιο «αντίδοτο» γι’ αυτές. Μπορεί είτε να εκτελούν κάποια συγκεκριμένη πράξη είτε να φέρνουν στο μυαλό τους μία άλλη εικόνα ή σκέψη που εξουδετερώνει τη σκέψη που τους αγχώνει. Άλλοι προσπαθούν να αποφεύγουν εντελώς τα ερεθίσματα που τους προκαλούν αυτές τις σκέψεις. Το πρόβλημα είναι ότι οι στρατηγικές αυτές διαιωνίζουν το πρόβλημα, δηλαδή με την εφαρμογή τους το άτομο δεν καταλαβαίνει ότι ο φόβος του δεν έχει ρεαλιστική βάση. Για παράδειγμα, η μητέρα που φοβάται ότι θα σκοτώσει τα παιδιά της δεν καταλαβαίνει ότι μία απλή σκέψη που περνά από το μυαλό της δεν αρκεί για να κάνει πράξη κάτι τέτοιο, και έτσι οι δυσκολίες της επιμένουν.
Πώς συντηρούνται οι ιδεοληψίες και οι καταναγκασμοί;
Παρότι οι καταναγκαστικές συμπεριφορές βραχυπρόθεσμα μειώνουν το άγχος μας, μακροπρόθεσμα συντείνουν στη διατήρηση του προβλήματος (ακριβώς γιατί προσπαθούμε με λογικές συμπεριφορές να αντιμετωπίσουμε το άγχος που προέρχεται από παράλογες ιδέες). Ο φαύλος κύκλος που δημιουργείται είναι: παράλογη ιδέα, άγχος, συμπεριφορά μείωσης του άγχους, προσωρινή μείωση του άγχους, επανεμφάνιση της παράλογης ιδέας, νέα συμπεριφορά μείωσης του άγχους κ.ο.κ.
Πώς αντιμετωπίζεται η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή;
Για να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα δεν θα πρέπει να ενδώσουμε στο άγχος που μας προκαλεί η παράλογη ιδέα (για παράδειγμα, αντί να σηκωθούμε να ελέγξουμε την πόρτα και τον φωταγωγό επειδή πιστεύουμε ότι μπορεί να μπει κάποιος μέσα, απαγορεύουμε στον εαυτό μας να προχωρήσει σε αυτές τις συμπεριφορές), μέχρις ότου το άγχος υποχωρήσει από μόνο του. Αν επαναλάβουμε αυτή τη διαδικασία αρκετές φορές η παράλογη ιδέα σταματά να μας προκαλεί άγχος.
Το χρονικό διάστημα που απαιτείται για τη θεραπεία, αλλά και το τελικό της αποτέλεσμα εξαρτώνται από τη μορφή της θεραπείας και την προσπάθεια που καταβάλλει το ίδιο το άτομο. Στις συνήθεις περιπτώσεις ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής, που αντιμετωπίζονται με τη γνωσιακή-συμπεριφοριστική προσέγγιση, η θεραπεία συνήθως διαρκεί μερικούς μήνες, χωρίς αυτό να είναι δεσμευτικό για όλες τις περιπτώσεις και να μπορεί να προκαθοριστεί για ένα συγκεκριμένο άτομο προτού προχωρήσει η συνεργασία του με τον ειδικό. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, αντί να μιλήσουμε με ποσοστά θα ήταν ίσως καλύτερο να χρησιμοποιήσουμε ποιοτικούς όρους. Σίγουρα μπορείτε να μάθετε να αντιμετωπίζετε πολύ καλύτερα αυτές τις ενοχλητικές σκέψεις και να ξαναγίνετε λειτουργικός. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι είναι βέβαιο ότι δεν θα παρουσιάσετε ποτέ ξανά στη ζωή σας σκέψεις αυτού του είδους. Σημαίνει ότι θα συμβαίνουν πολύ πιο σπάνια και θα γνωρίζετε πώς να τις αντιμετωπίσετε για να μην σας αναστατώνουν.
Φταίει το σύστημα αξιών μου για τις ιδεοληψίες;
Σύμφωνα με τη γνωσιακή-συμπεριφοριστική προσέγγιση, το περιεχόμενο των ιδεοληψιών μας δεν είναι συμβολικό, αλλά απλώς τέτοιο που να προκαλεί άγχος στο άτομο επειδή είναι αντίθετο στο σύστημα αξιών του. Έτσι, σύμφωνα με τη συλλογιστική αυτή, αν αλλάζατε σύστημα αξιών θα ήταν αυτονόητο ότι θα έπαυαν οι σκέψεις αυτές να σας προκαλούν άγχος, αλλά πιστεύουμε ότι περισσότερο χρήσιμο θα ήταν να εξερευνήσετε τι σας ώθησε στην υιοθέτηση των συγκεκριμένων αρχών, ή, με άλλα λόγια, ποιο σκοπό εξυπηρετούν στο πλαίσιο της ζωής σας.
Κάθε άνθρωπος έχει την προδιάθεση, την ευαισθησία ή την τάση να εκδηλώσει κάποιου είδους πρόβλημα υπό συνθήκες πίεσης. Το σύστημα αξιών που έχετε υιοθετήσει μπορεί να συμβάλει σε αυτή την πίεση αν είναι ιδιαίτερα αυστηρό και αντίθετο στις προσωπικές σας ανάγκες αυτή την περίοδο, αλλά αν το παραβιάσετε πριν από μία ενδελεχή διαδικασία επεξεργασίας και αναθεώρησης μάλλον η πίεση που νιώθετε θα αυξηθεί αντί να μειωθεί. Καθώς η ζωή μας προχωρά, οι ανάγκες μας και οι επιθυμίες μας μεταλλάσσονται, με αποτέλεσμα να χρειάζεται να κάνουμε αναπροσαρμογές στον τρόπο που βλέπουμε τα πράγματα, αλλά και να αλλάζουμε τις στρατηγικές που ακολουθούμε προκειμένου να χειριστούμε την καθημερινότητά μας.
Είναι πιθανό να υλοποιήσω κάποια ιδεοληψία;
Μπορούμε να σας διαβεβαιώσουμε κατά τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο ότι δεν πρόκειται να υλοποιήσετε κάποια ιδεοληψία. Το να έχουμε μία σκέψη δεν σημαίνει ότι θα την υλοποιήσουμε κιόλας. Αυτού του είδους η εξίσωση ενός εσωτερικού νοητικού γεγονότος (μιας σκέψης) με την πραγματικότητα (υλοποίηση της σκέψης) αποτελεί και τη βάση πάνω στην οποία αναπτύσσονται οι ιδεοψυχαναγκασμοί. Υπάρχει τεράστια απόσταση μεταξύ σκέψεων και συμπεριφοράς και δεν έχει βρεθεί κάποια σύνδεση μεταξύ της ύπαρξης έμμονων ιδεών και της πραγματοποίησής τους, δηλαδή μία μητέρα μπορεί να σκέφτεται συνέχεια ότι μπορεί να σκοτώσει τα παιδιά της, αλλά δεν τα σκοτώνει στην πραγματικότητα. Για να το καταλάβετε αυτό καλύτερα, αρκεί να σκεφτείτε πόσο διαφορετικός θα ήταν ο κόσμος γύρω μας αν πραγματοποιούσαμε καθετί που σκεφτόμασταν. Σκεφτείτε, για παράδειγμα, πόσα βίαια εγκλήματα θα γίνονταν μεταξύ των εκνευρισμένων οδηγών αυτοκινήτων στην καθημερινή κίνηση.
Είναι απολύτως φυσιολογικό να ζητάτε επιβεβαίωση ότι οι φόβοι σας δεν πρόκειται να υλοποιηθούν και δεν έχουμε κανέναν δισταγμό να σας την προσφέρουμε, όμως συχνά οι επιβεβαιώσεις αυτού του είδους δεν είναι αρκετές για να ξεπεραστεί το πρόβλημα. Συχνά, η διάρκεια του καθησυχασμού που προσφέρουν είναι σύντομη και γι’ αυτό η γνώμη μας θα ήταν να προσπαθήσετε να αντιμετωπίσετε την ίδια την πηγή της ανησυχίας σας.
Μπορεί κάποιος με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή να μεγαλώσει παιδί;
Ένα άτομο με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή μπορεί να μεγαλώσει ένα παιδί. Οι σκέψεις που προκαλούν αμφιβολία («Θα είμαι ικανή να μεγαλώσω ένα παιδί;», «Μήπως μου πέσει από τα χέρια;» κ.λπ.), μάλλον αποτελούν και οι ίδιες ιδεοληψίες. Η πρότασή μας είναι να συζητήσετε τις σκέψεις αυτές με κάποιον ειδικό, ώστε να έχετε προετοιμαστεί κατάλληλα για το ευτυχές γεγονός.
Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή είναι κληρονομική;
Αυτό που κληρονομείται στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή είναι κάποιου βαθμού προδιάθεση, με αποτέλεσμα το άτομο που έχει τη γενετική προδιάθεση να εμφανίζει το συγκεκριμένο πρόβλημα κάτω από ψυχοπιεστικές συνθήκες.
Η φίλη μου πάσχει από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Πώς να τη βοηθήσω;
Αυτό που θα πρέπει να γνωρίζετε προκειμένου να μπορέσετε να βοηθήσετε τη φίλη σας είναι ότι κατά πάσα πιθανότητα αντιλαμβάνεται ότι οι «άσχημες σκέψεις» που κάνει είναι παράλογες, όπως και οι «κινήσεις» που κάνει για να τις αντιμετωπίσει. Ωστόσο, δεν μπορεί να τις ελέγξει. Κατά συνέπεια, είναι πολύ πιθανό να βιώνει συναισθήματα ντροπής για την κατάστασή της. Οι «κινήσεις» αυτές της προσφέρουν προσωρινή ανακούφιση από το άγχος που της προκαλούν οι «άσχημες σκέψεις».
Επιπλέον, είναι σημαντικό να γνωρίζετε ότι πολλοί άνθρωποι θα αναγνώριζαν κάποια ιδεοψυχαναγκαστικά στοιχεία στη συμπεριφορά τους, αλλά η φίλη σας δέχεται αυτή τη στιγμή μεγάλη ψυχολογική πίεση από τις ιδέες αυτές και αφιερώνει πολύ χρόνο στην αντιμετώπισή τους, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται η καθημερινή της ζωή.
Ο κύριος τρόπος που μπορείτε να τη βοηθήσετε είναι να της προσφέρετε συναισθηματική υποστήριξη και να είστε καλός ακροατής όταν σας μιλάει για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει. Μην προσπαθήσετε να της υποδείξετε το παράλογο των σκέψεων και των συμπεριφορών της, καθώς το γνωρίζει. Μη δείξετε ότι σοκάρεστε από τις ιδεοψυχαναγκαστικές εκδηλώσεις και δείξτε της ότι την αποδέχεστε παρά το πρόβλημα που αντιμετωπίζει αυτή τη στιγμή. Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή είναι ένα αρκετά συχνό πρόβλημα και υπάρχουν αποτελεσματικοί τρόποι αντιμετώπισής της. Η φαρμακευτική θεραπεία μπορεί να τη βοηθήσει, ενώ αν το επιλέξει μπορεί να έχει και κάποια ψυχοθεραπευτική συνεργασία κατόπιν συνεννοήσεως με τον ειδικό που την παρακολουθεί.
Θέλω να κάνω τα πράγματα τέλεια και συχνά αμφιβάλλω αν τα έκανα σωστά.
Η ανάγκη να κάνουμε τα πράγματα σύμφωνα με τις απαιτήσεις του περιβάλλοντός μας και κατά το δυνατόν τέλεια, αλλά και οι σκέψεις αμφιβολίας που περιγράφετε, συχνά συναντώνται στο πλαίσιο της ιδεοψυχαναγκαστικής συμπτωματολογίας, κύριο χαρακτηριστικό της οποίας είναι σκέψεις που προκαλούν άγχος τις οποίες το άτομο δεν μπορεί να ελέγξει. Πολλοί άνθρωποι αναγνωρίζουν τέτοιου είδους σκέψεις, αλλά πρόβλημα στοιχειοθετείται μόνο όταν η ενασχόληση ή οι συμπεριφορές που συνδέονται με αυτές τις σκέψεις προκαλούν δυσαρέσκεια στο άτομο, ή καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος της καθημερινότητάς του. Οι περισσότεροι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν τέτοιου είδους προβλήματα κατανοούν ότι οι σκέψεις αυτές δεν βασίζονται σε πραγματικές ανάγκες ή ερεθίσματα, αλλά δεν τους είναι εύκολο να απαλλαγούν από αυτές.
