Σύνδεση, «Ανήκειν» και Σκοπός σε ένα Κόσμο Κοινωνικής Απόστασης

Της Ellen Inverso PsyD, Beck Institute
Μετάφραση στα ελληνικά κατόπιν αδείας,Γιάννης Χρυσόπουλος, Msc, Ινστιτούτο Έρευνας και Θεραπείας της Συμπεριφοράς

Η σύνδεση με άλλα άτομα αποτελεί μία βασική ανθρώπινη ανάγκη (Baumeister & Leary, 1995) και θεμελιώδες συστατικό της «Γνωσιακής Θεραπείας προσανατολισμένης στην Ανάρρωση/Ανάκαμψη» (Recovery-Oriented Cognitive Therapy – CT-R). Περιλαμβάνει μία αίσθηση ενότητας με ένα άλλο άτομο ή με μία ομάδα ανθρώπων, το αίσθημα ότι ανήκεις ή αποτελείς μέρος ενός συνόλου μεγαλύτερου από τον εαυτό σου, καθώς και τη δυνατότητα να μοιράζεσαι τις ιδέες και τις ικανότητές σου με άλλους (Beck et al, in press). Αντίθετα, η κοινωνική αποσύνδεση έχει υψηλή συνάφεια με φτωχή σωματική υγεία και μικρότερο προσδόκιμο ζωής (Green et al, 2018), ενώ η απόσυρση και η απομόνωση συσχετίζονται στους πάσχοντες από σοβαρές ψυχικές διαταραχές, όπως από σχιζοφρένεια, με υψηλότερα ποσοστά υποτροπών, καθώς και με μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα νοσηλείας (Pater et al. 2015). Ο κοινωνικός αποκλεισμός, αντίστοιχα, συνδέεται με την ύπαρξη και διατήρηση ηττοπαθών πεποιθήσεων στους χρόνια ψυχικά πάσχοντες, όπως «ποιο το νόημα να προσπαθώ, αφού έτσι κι αλλιώς θα αποτύχω» ή «εάν αποτύχω σε κάτι, έχω αποτύχει ολοσχερώς» (Reddy et al 2017).

Πώς μπορούμε όμως να διευκολύνουμε τη σύνδεση μεταξύ μας όταν η οδηγία που καλούμαστε να ακολουθήσουμε είναι να παραμείνουμε χωριστά;

Βοηθώντας τους θεραπευόμενούς μας να παραμείνουν σε επαφή με άλλους: Συμβουλές για επαγγελματίες ψυχικής υγείας

Γνωρίζοντας ότι η κοινωνική σύνδεση είναι τόσο σημαντική για τη ψυχική μας υγεία, οφείλουμε να ενθαρρύνουμε τους θεραπευόμενούς μας να εστιάσουν σε αυτά που παραμένουν εφικτά. Ακολουθούν μερικές ιδέες, που μπορεί ο ειδικός να μοιραστεί με τους θεραπευόμενους του, για να τους βοηθήσει να διεκδικήσουν ασφαλείς και με νόημα επαφές κατά τη διάρκεια της περιόδου της κοινωνικής απόστασης. Όλες οι προτάσεις αφορούν δραστηριότητες εντός του σπιτιού, μπορούν όμως να εφαρμοστούν, αφού γίνει η όποια απαραίτητη προσαρμογή τους, και σε δομές ψυχικής υγείας, όπως κλινικές, οικοτροφεία, ή προστατευόμενα διαμερίσματα.

Ρόλοι με Νόημα στο Σπίτι:

Εάν μένει με άλλα άτομα:

• «Μαγείρεψε για την οικογένειά σου ή δείξε σε κάποιον άλλο που μένετε μαζί πώς φτιάχνεται το αγαπημένο σου γεύμα»
• «Οργάνωσε οικογενειακές συναντήσεις, όπου το κάθε μέλος της οικογένειας θέτει ένα στόχο για την ημέρα. Κατόπιν υποστήριξε τους άλλους να πετύχουν τους στόχους τους και ζήτα τους βοήθεια να πετύχεις τον δικό σου»
• «Κάντε όλοι μαζί γυμναστική»
• «Κάνε τις δουλειές του σπιτιού διασκέδαση, παραδείγματός χάριν οργάνωσε την ντουλάπα σου διοργανώνοντας μία επίδειξη μόδας»
• «Δείξτε ο ένας στον άλλον τις ασχολίες σας, όπως πλέξιμο, ζωγραφική ή ηλεκτρονικά παιχνίδια. Οτιδήποτε σ’ ενδιαφέρει, αξίζει να το μοιραστείς»
• «Μάθε μερικές φράσεις σε μία ξένη γλώσσα και κάνε εξάσκηση μαζί με τα άλλα άτομα στο σπίτι»

Εάν μένει μόνος:

• «Δημιούργησε ένα καλλιτέχνημα (ζωγραφιά, γλυπτό κλπ) και μοιράσου το με άλλους με βιντεοκλήση, στο διαδίκτυο, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή μέσω ενός απλού μηνύματος στο κινητό»
• «Μοιράσου τις αστείες περιπέτειες του κατοικίδιου σου ή μικρών ζώων»
• «Ξεκίνα να σχεδιάζεις ένα νέο εγχείρημα, απεικόνισέ το σε ένα διάγραμμα ή έναν πίνακα, μοιράσου τα σχέδιά σου με άλλους και ζήτα τους να σε υποστηρίξουν με τις ιδέες τους»

Προσφέροντας στην κοινότητα:

• «Γράψε γράμματα ή φτιάξε μερικές ζωγραφιές και ταχυδρόμησε τις σε ανθρώπους που δεν μπορούν να δεχθούν επισκέπτες εξαιτίας της πανδημίας, όπως άτομα που νοσηλεύονται ή άτομα σε γηροκομεία»
• «Βρες τρία αντικείμενα από κάθε δωμάτιο που μπορούν να δωριστούν σε άτομα που βρίσκονται σε ανάγκη και ταχυδρόμησε τα σε αρμόδιους φορείς ή οργανώσεις με κοινωφελή σκοπό»

Σύνδεση μέσω Διαδικτύου:

• «Ψάξε για δωρεάν διαδικτυακές συναυλίες, θρησκευτικές τελετές, λέσχες βιβλίου. Για ο,τιδήποτε, ενδεχομένως τώρα περισσότερο από ποτέ, υπάρχει μία διαδικτυακή κοινότητα διαθέσιμη να επιτρέψει σε ανθρώπους να επικοινωνήσουν»
• «Γευμάτισε μαζί με συγγενείς μέσω βιντεοκλήσης»

Εάν οι θεραπευόμενοι μας προβούν επιτυχώς σε ορισμένες από αυτές ή παρόμοιες δραστηριότητες, μπορούμε να τους κατευθύνουμε, έτσι ώστε να βγάλουν συμπεράσματα για την ικανότητά τους να συνδέονται, τη συμβολή τους, και την ανθεκτικότητά τους να ανταπεξέρχονται σε δύσκολες και αβέβαιες καταστάσεις. Μπορούμε να τους ενισχύσουμε, να προσεγγίσουν την ουσία αυτών των δραστηριοτήτων με το να τους θέσουμε στοχευμένες ερωτήσεις που ενδυναμώνουν τις θετικές πεποιθήσεις για τον εαυτό τους, τους άλλους και τη θέση τους στο ευρύτερο σύνολο. Ορισμένες τέτοιες ερωτήσεις θα μπορούσαν να είναι:

• «Τι λέει για εσένα ότι μπόρεσες να βοηθήσεις με αυτόν τον τρόπο;»
• «Τι σου αρέσει πιο πολύ στην προσπάθειά σου να παραμείνεις συνδεδεμένος με άλλους ανθρώπους;»
• «Είσαι αρκετά ευρηματικός στην επίλυση προβλημάτων, δεν συμφωνείς;»
• «Τι λέει για εσένα το ότι μπόρεσες να μοιραστείς τις ιδέες σου με άλλους; Μήπως έχεις πράγματα να προσφέρεις στους άλλους;»

Συνδεόμενοι με τους θεραπευόμενούς μας με ενσυναίσθηση και κατανόηση

Η ενσυναίσθηση είναι η ικανότητά μας να συνδεόμαστε με καταστάσεις και συναισθήματα. Αν και οι επιπτώσεις της πανδημίας του COVID-19 ποικίλουν από άτομο σε άτομο, όλοι μας έχουμε αναγκαστεί να προβούμε σε πολλές αλλαγές στην καθημερινότητά μας. Πολλά συμβαίνουν πολύ γρήγορα κι έχουμε πολύ λίγο χρόνο προετοιμασίας. Μέσα σε αυτή την περίοδο μπορεί να αναδυθεί μία ποικιλία αρνητικών συναισθημάτων – όπως άγχος, σύγχυση, ή δυσφορία – και να ανακινηθούν, ανάμεσα σε άλλες σκέψεις, πεποιθήσεις ότι δεν διαθέτουμε παρά λίγο ή ακόμη και καθόλου έλεγχο. Δείχνοντας ότι μπορούμε να κατανοήσουμε την οπτική του θεραπευόμενού μας, μειώνουμε την απόσταση μεταξύ ημών και εκείνου και δυναμώνουμε το δεσμό μας μαζί του. Μπορούμε να επικοινωνήσουμε την κατανόησή μας με τρόπους όπως:

Αντανάκλαση συναισθήματος:

• «Ακούω να μου λες πόσο δύσκολο είναι να είσαι στο σπίτι με τα παιδιά και να προσπαθείς παράλληλα να δουλέψεις. Φαντάζομαι ότι μπορεί να είναι εξαντλητικό. Έτσι το αισθάνεσαι;»
• «Κατανοώ ότι αισθάνεσαι πως δεν έχεις τον έλεγχο αυτή τη στιγμή. Έχω κάνει παρόμοιες σκέψεις. Αναρωτιέμαι, εάν θα ήθελες να αξιοποιήσουμε το σημερινό μας χρόνο με το να σκεφτούμε τρόπους που μπορούμε και οι δύο να ανακτήσουμε εν μέρει τον έλεγχο της κατάστασης. Μπορούμε και οι δύο να φτιάξουμε συγκεκριμένα σχέδια δράσης και μετά να δούμε ποιες στρατηγικές δούλεψαν περισσότερο. Τι λες;»

Μοιράσου καλές στρατηγικές και ζήτα νέες ιδέες:

• Αυτή μπορεί να είναι μία εξαιρετική ευκαιρία να μάθουμε από τους θεραπευόμενούς μας. Έχουν κάποια πρόταση για το πώς μπορούν οι άλλοι – ή ακόμα και εμείς οι ίδιοι – να διαχειριστούν το άγχος τους. Έχουν κάποια αγαπημένη άσκηση ενσυνειδητότητας ή χαλάρωσης, ή κάποια ιδιαίτερη ασχολία που αποσπά το μυαλό τους από την κατάσταση;
• Όποτε ακούς μία νέα ιδέα, υπογράμμισε στο θεραπευόμενό σου το πόσο πιθανό είναι η ιδέα του να βοηθήσει άλλους – ή/και εμάς – να ανταπεξέλθουν στις προκλήσεις. Αυτή είναι η επιτομή της σύνδεσης, της συνεισφοράς και του σκοπού.

Συνοψίζοντας…

… σε καιρούς ανησυχίας και αβεβαιότητας, είναι ιδιαίτερης σημασίας να τείνουμε ο ένας στον άλλον. Το να προβαίνουμε σε καθημερινή στοχευμένη δράση, να μοιραζόμαστε τις εμπειρίες μας, να μαθαίνουμε ο ένας από τον άλλον, και να είμαστε ευέλικτοι και με ενσυναίσθηση, είναι όλοι τρόποι να ενισχύσουμε την σύνδεση και να ενδυναμωθούμε απέναντι στις προκλήσεις. Δώστε στον εαυτό σας την ευκαιρία να σκεφτεί εναλλακτικά και με δημιουργικότητα! Είμαστε όλοι μαζί!

Σημείωμα του μεταφραστή

Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε στο επίσημο blog του Beck Institute https://beckinstitute.org, στις 28 Μαρτίου 2020, από την Ellen Inverso PsyD, η οποία, μαζί με τον Paul Grant, Phd, διευθύνουν το εκπαιδευτικό πρόγραμμα της Recovery-Oriented Cognitive Therapy.

H CT-R βασίζεται στο γνωσιακό μοντέλο του Aaron Beck, και προεκτείνει τη Γνωσιακή Θεραπεία εστιασμένη στη Ψύχωση (Cognitive Therapy for Psychosis – CBTp) ενσωματώνοντας σε αυτή τις βασικές αρχές του Recovery Movement, δημιουργώντας μία ολοκληρωμένη θεραπευτική πρόταση σχεδιασμένη να προάγει την ενδυνάμωση, την ανάκαμψη, και την ανθεκτικότητα σε άτομα με σοβαρές και χρόνιες ψυχικές διαταραχές. Η φιλοσοφία και τεχνικές της CT-R βρίσκουν ως κύριο πεδίο εφαρμογής τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι ψυχικά πάσχοντες με μεγάλη χρονιότητα νόσου, δυσκολίες στη συναισθηματική σύνδεση και έκφραση, σημαντικά γνωστικά ελλείμματα, απουσία κινητοποίησης, ή/και βρίσκονται κοινωνικά απομονωμένοι, ενώ στην τρέχουσα ιδιαίτερη περίοδο, που χαρακτηρίζεται από κοινωνική απόσταση, μπορούμε όλοι να επωφεληθούμε από τις βασικές αρχές της.

Αν θέλετε να διαβάσετε περισσότερα για τη CT-R, μπορείτε να το κάνετε εδώ ή από την επίσημη σελίδα της CT-R εδώ (https://beckinstitute.org/what-is-recovery-oriented-cognitive-therapy-ct-r/). Αν θέλετε να διαβάσετε το πρωτότυπο άρθρο μπορείτε να το κάνετε εδώ (https://beckinstitute.org/connection-belonging-and-purpose-in-the-world-of-social-distancing/). Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη CT-R, στείλτε email στο Τμήμα Θεραπειών Ενηλίκων του ΙΕΘΣ, εδώ (the@ibrt.gr), υπόψη Γιάννη Χρυσόπουλου.

Βιβλιογραφία:

Baumeister, R. F., & Leary, M.R. (1995). The need to belong: Desire for interpersonal attachments as a fundamental human motivation. Psychol Bulletin, 117(3), 497-529.

Beck, A.T., Grant, P.M., Inverso, E., Brinen, A., Perivoliotis, D. (in press). Recovery-oriented cognitive therapy for serious mental health conditions. Guilford Press, New York.

Green, M. F., Horan, W. P., Lee, J., McCleery, A., Reddy, L. F., & Wynn, J. K. (2018). Social Disconnection in Schizophrenia and the General Community. Schizophrenia bulletin, 44(2), 242–249. https://doi.org/10.1093/schbul/sbx082

Patel, R., Jayatilleke, N., Broadbent, M., Chang, C-K., Foskett, N., Gorrell, G., Hayes, R. D., . . Stewart, R. (2015). Negative symptoms in schizophrenia: a study in a large clinical sample of patients using a novel automated method. British Medical Journal Open, 5(9).

Reddy, F., Reavis, E., Polon, N., Morales, J. & Green, M. (2017). The Cognitive Costs of Social Exclusion in Schizophrenia. Schizophrenia Bulletin 43, S54-S54